Erwtensoep en Stamppot, levende tradities op de Nationale Inventaris Immaterieel Erfgoed

Bedum, 11 november 2017.

WE KOMEN OP DE LIJST IMMATERIEEL ERFGOED

Al sinds 1993 organiseert de stichting Oud Hollandse Gerechten jaarlijks in de maand februari het WK Snert- en Stamppot koken in Groningen. Een evenement dat elk jaar weer ruime belangstelling ondervindt van radio, televisie en geschreven pers, maar dat zich bovenal al 23 jaar lang mag verheugen in een ruim en gedifferentieerd deelnemersveld. Chef-koks, hobbykoks, huismoeders, ouderen, jongeren, mensen met een beperking (onder begeleiding) en het afgelopen jaar zelfs twee deelnemers uit Senegal die via het UNESCO Ambassador project in Nederland waren. Onder leiding van een deskundige jury is het geenszins vanzelfsprekend dat de chef koks winnaar worden van de competitie. Een aantal deelnemers keert jaarlijks terug en probeert steeds weer de geleverde presentatie te evenaren of zelfs te verbeteren. Anderen zijn eenmalig deelnemer. De deelnemers komen uit het hele land, maar het WK wordt altijd in Groningen georganiseerd. Strikte voorwaarde voor deelname is dat zowel de soep als de stamppot in zijn geheel op locatie worden gekookt en klaargemaakt. Alleen de bouillon mag thuis getrokken worden in verband met de lange tijd die hiervoor staat. Wanneer hele erwten worden gebruikt mogen deze ook thuis geweld worden. De jury beoordeelt de gerechten op smaak, geur, kleur, ingrediënten, hygiëne, tijd, bereiding, presentatie en originaliteit.

Voor het evenement is samenwerking gezocht met het Alfa College Kluiverboom in Groningen. In de keuken van de school kunnen maximaal 34 deelnemers in twee ronden strijden om de felbegeerde zilveren Snertslaif en de zilveren Opscheplepel. Studenten van deze opleiding zijn vanuit verschillende studierichtingen c.q. disciplines betrokken bij en op onderdelen verantwoordelijk voor de organisatie van het evenement. Hierdoor kent het evenement ook op dit terrein een belangrijk educatief aspect. Daarnaast strijden jaarlijks enkele studenten van de opleiding mee naar de hoofdprijs.

Opvallend is dat hierbij bijna altijd gebruik gemaakt wordt van het recept van de eigen grootouders. Hadden de deelnemers voorafgaand aan het WK eigenlijk geen bijzondere beleving bij het eten van snert en/of stamppot, dan hebben ze deze nu wel opgedaan. Recepten zijn opgehaald bij ouders of grootouders waardoor een persoonlijk gesprek over de beleving en traditie op gang gebracht werd. Tijdens het 23e WK in 2017 had één van de jonge deelnemers zelfs zijn eigen oma en opa meegebracht die vanaf de tribune de verrichtingen van de kleinzoon gadesloegen. Met name oma had zich op momenten graag bij de kleinzoon gevoegd voor tips en aanwijzingen maar was desalniettemin tevreden met het resultaat.

Op dit moment wordt alweer gewerkt aan de voorbereiding van de 24e editie. Het lukt de stichting ieder jaar weer om met behulp van een aantal bedrijven die een sponsorbijdrage leveren de kosten van het evenement te dekken. Zo was in 2017 Bauhaus één van de sponsoren. Onderdeel van de sponsoring overeenkomst is dat de stichting op twee verschillende momenten in het jaar snert en stamppot, gekookt naar het winnende recept, uitdeelt in de Bauhaus vestiging in Groningen. Voor 2018 staat ook de vestiging in Hengelo op het programma.

De traditie Het koken van erwtensoep of snert is een typisch Nederlandse traditie. De laatste restjes van de oogst, uit eigen tuin, werden bijeen geraapt en in een pan gedeponeerd. Samen met een varkenspoot of ‘krabbetjes’ werd het geheel langdurig gekookt. Er werd wel gezegd: ‘Het is toch snert!’ Voor de stamppot geldt hetzelfde. Al sinds de vroege Middeleeuwen staan de eenpansgerechten op het menu en nog altijd als de R in de maand komt of het dreigt te gaan vriezen komt de pan met hutspot of boerenkool op tafel en serveren restaurants de stamppotbuffetten. Zowel de soep als de stamppot komen voort uit de Nederlandse traditie van de eenpansgerechten, eenvoudig doch voedzaam. Eén van de oudste opgeschreven recepten hiervoor dateert uit het begin van de 16e eeuw. De 16e eeuw wordt gekenmerkt door armoede, hongersnood en oorlog. Het verschil tussen arm en rijk werd groter. Grote groepen armen leefden in bittere omstandigheden. Granen waren het belangrijkste voedingsmiddel. In deze periode ontwikkelde zich de tuinbouw. De maaltijden bestonden doorgaans voornamelijk uit brood. Had je iets meer, dan bestond het ontbijt en het middagmaal uit knollen of een brij van meel, rapen of bonen. ’s Avonds stond er een soort hutspot op het menu met kool in melk gekookt en soms wat spek erbij. De voorkeur voor de eenpansgerechten is eenvoudig te verklaren. De meeste huishoudens hadden slechts 1 pot op het vuur. Bovendien werkte de vrouw mee op het land en dan was het wel zo praktisch als de aardappels, groenten en spek urenlang sudderden als zij aan het werk was. Bij terugkomst kon de maaltijd direct geserveerd worden. In een boekje over Groninger streekgerechten (2011) is de Aartensoep/Erwtensoep of Snert het derde recept in de lijst. In de Culinaire Encyclopedie van de Winkler Prins (1974) wordt de Erwtensoep omschreven als een typisch Nederlands wintergerecht wat meestal als een hoofdgerecht wordt beschouwd. “Een huiselijk recept voor een volledig middagmaal”.

De traditie levend houden Met het WK snert- en stamppot koken heeft de stichting een belangrijk instrument ontwikkeld waarmee de traditie van het snert koken en die van de stamppot levend gehouden kan worden en aan nieuwe generaties wordt door gegeven. Twee belangrijke criteria voor het plaatsen van deze tradities op de lijst van de Nationale Inventaris Immaterieel Erfgoed in Nederland. De traditie kan misschien niet als een typisch Groningse worden weggezet, maar zet Groningen nadrukkelijk op de kaart aangezien statutair is vastgelegd dat het jaarlijkse WK hier gehouden wordt. Bovendien biedt het verschillende partijen in Stad en Ommeland de gelegenheid een bijdrage te leveren, in welke vorm dan ook. Het 5e lustrum Zoals gezegd wordt het evenement jaarlijks door de stichting het WK Snert- en Stamppot koken georganiseerd. Met het 5e lustrum in het verschiet is de stichting voornemens de traditie rondom het koken van Erwtensoep en Stamppot voor te dragen voor plaatsing op de nationale Inventaris Immaterieel Erfgoed in Nederland. Om dit te realiseren moeten twee afzonderlijke procedures worden doorlopen die omvangrijk zijn en veel tijd en inspanning vragen. De Stichting ondernam eerder al een poging die om die reden strandde. Het 25 jarig jubileum is het uitgelezen moment voor een hernieuwde en ditmaal succesvolle aanvraag. Het kenniscentrum voor Immaterieel Erfgoed heeft aangegeven dat de beide tradities voor plaatsing in aanmerking komen. De stichting wil de uitdaging om plaatsing op de Inventaris te realiseren dan ook heel graag aannemen.